Sinds kort begeleid ik weer afstudeerders. Waarschijnlijk vraag je je af waarom. Ik heb het immers druk genoeg in mijn rol als dean? Ja, daar heb je gelijk in. Van mij als een dean wordt verwacht dat ik visie ontwikkel, strategie bepaal en dat ik de grote lijnen voor de academie uitzet. Enige maanden na mijn aanstelling merkte ik echter dat ik het lesgeven en het contact met studenten echt miste. Dus geef ik sinds een aantal maanden gastcolleges over praktijkonderzoek, SPSS en probleemanalyse en begeleid ik afstudeerders. Een win-win situatie als je ’t mij vraagt: ik heb weer contact met studenten en mijn academie kan mij inzetten op plekken waar mijn expertise tot haar recht komt.
Het hernieuwde contact met studenten roept ook bij mij vragen op. Op het hbo is het verkrijgen van onderzoekscompetenties en -vaardigheden redelijk nieuw, en er is per opleiding veel verschil in interpretatie over wat een student dan moet kennen en kunnen. Is het de onderzoekende houding (Andriessen, 2014) die het belangrijkste is, en wat verstaan we eigenlijk onder een afstudeeronderzoek? Mag dat ook een businessplan zijn, een design of een ander beroepsproduct? Immers, een afgestudeerde hbo-er is een professional, geen onderzoeker.
Bij de academie waar ik dean ben studeren de meeste studenten af met een praktijkonderzoek dat uitmondt in een aantal aanbevelingen, soms een businessplan voor de opdrachtgever. Ik vind dat terecht. Ook al lever je een bepaald beroepsproduct af, er gaat in de meeste gevallen een ontwerpfase, gegevensverzameling en analyse aan vooraf. Zoals ik al eens geroepen heb: ieder onderzoek is een project, maar niet ieder project is een onderzoek!
Vanuit mijn wetenschappelijke achtergrond ga ik altijd uit van vier fasen van onderzoek: het ontwerp, de dataverzameling, de analyse en de conclusie. Aan universiteiten leren studenten hoe ze onderzoeker moeten worden, met de nadruk op de methode van dataverzameling en de analyse. Bij praktijkonderzoek is dat anders. Daar is de link naar de samenleving belangrijk en het professionele advies dat je aan het einde van de rit aan de opdrachtgever kunt geven. Onderzoek is veel meer een instrument, geen doel op zich. Er ligt een grote nadruk op de probleemanalyse. Daarom wordt de eerste fase - het ontwerp - opgesplitst. Je krijgt dan vijf fasen van onderzoek: probleemanalyse, ontwerp, dataverzameling, analyse en rapportage (Verhoeven, 2014).
Het kan echter nog fijnmaziger. Zo gaat het splitsen van de ontwerpfase bij bedrijfskundig onderzoek nog verder. Bij bedrijfskundige opleidingen zie je vaak, dat er eerst een uitgebreide fase van oriëntatie is met een aantal subfasen, zoals een intakegesprek, interviews met belangrijke stakeholders, het maken van een voorstel en planning, en het bespreken van deze voorstellen met de opdrachtgever. Veel opleidingen richten deze periode in als stage en ze bieden de student de gelegenheid om zich uitgebreid op de opdracht te oriënteren. Pas als de opdrachtgever helemaal akkoord is, gaat de volgende fase in: die van onderzoek. In de slotfase van het bedrijfskundig onderzoek volgt een aantal aanbevelingen en plan van aanpak, en ten slotte de rapportage van de resultaten (Keizer & Kempen, 2006). Als ik naar deze interpretaties van afstuderen kijk, dan blijven twee zaken voor mij overeind:
- Welk eindproduct de student ook aflevert, er gaat een aantal globale fasen van onderzoek aan vooraf, in een vaste volgorde.
- Dat betekent dat een hbo-student – voor het verkrijgen van een onderzoekende houding – al deze fasen moet hebben doorlopen. Opleidingen kunnen dus niet volstaan met alleen een businessplan, alleen een design of literatuuranalyse.
Ben je benieuwd naar mijn verhaal of wil je ervaringen uitwisselen met andere docenten in het hoger onderwijs? Kom dan op 7 april naar de docentenmiddag onderzoeksvaardigheden in Utrecht. Voor meer informatie en aanmelding: Boom Hoger Onderwijs.
Bronnen:
Andriessen, D. (2014). Praktisch relevant en methodisch grondig? Inaugurele reden gehouden op 10 april 2014. Utrecht, Hogeschool Utrecht.
Keizer, J.A. & Kempen, P.M. (2006). Business Research Projects. London, New York: Routledge.
Verhoeven, N. (2014). Wat is Onderzoek? Amsterdam: Boom Lemma.