Tijdens een discussie met een collega bespraken we hoe studenten leren onderzoek te doen, welk initiatief zij zelf moeten nemen, en welke vragen ze leren beantwoorden. Leren studenten praktijkproblemen oplossen, dan stellen ze praktijkvragen. Leren ze kennis te vergaren, dan stellen studenten kennisvragen. Maar wát precies moeten studenten leren en hoe doen ze dat? Gaan ze onderzoekend leren, leren ze onderzoeken? In een poging een antwoord op deze vragen te geven heb ik het kwadrant van Healey & Jenkins (2009) erbij gepakt. Daarin is zichtbaar hoe actief de rol van de student is, hoe praktijk- en kennisvragen worden ingezet en welke rol het (opleidings)instituut speelt.
In het kwadrant lijken twee tegenstellingen te zitten: ‘studentgericht’ en ‘opleidingsgericht’ leren, en ‘de ontdekking en gebruik van bestaande kennis’ tegenover ‘deelnemen in het bouwen van kennis’. Veel meer dan een tegenstelling echter, zijn het ontwikkelingen op een glijdende schaal. Meestal wordt gestart met een praktijkvraag. Gedurende de beantwoording daarvan wordt kennis opgebouwd. Studenten gaan ofwel proactief aan de slag; ze zoeken naar antwoorden op hun eigen vragen, ofwel ze gaan reactief te werk, waarbij ze de lijn van hun opleiding, of (bege)leiding volgen. Zo ontstaan vier benaderingen waarop studenten onderzoek leren doen:
- Informatie – proactief: studenten ontwikkelen hun eigen onderzoeksvragen. Dat zijn in eerste instantie praktijkvragen, en later ook kennisvragen. Antwoorden vinden studenten in bestaande theorie en informatie. Het kan gaan om een onderzoeksproject dat door de student zelf is ontworpen, en waarbij voor de antwoorden gebruik wordt gemaakt van bestaande modellen en onderzoeksresultaten.
- Ontdekkings – proactief: studenten ontwikkelen hun eigen praktijkvragen. Het onderzoek levert nieuwe kennis op over hoe zij zelf hun vragen kunnen beantwoorden. Zo kan het zijn dat een student zelf met een praktijkvraag aan de slag gaat, maar deze in samenwerking met de onderzoekers van een lectoraat beantwoordt.
- Informatie – responsief: studenten zoeken antwoorden op de onderzoeksvragen die de opleiding voor ze ontwikkelt, door gebruik te maken van de bestaande kennisbasis van de opleiding. Dat zijn in eerste instantie praktijkvragen, en later ook kennisvragen. Hier volgt de student de opleiding of het lectoraat, maar leert zodoende wel hoe je moet onderzoeken.
- Ontdekkings – responsief: studenten beantwoorden de praktijkvragen die zijn ontwikkeld door hun opleiding. De antwoorden die ze zoeken leveren nieuwe kennis op over hoe zij zelf hun vragen kunnen beantwoorden. De student werkt mee aan praktijkonderzoek van onderzoekers aan de opleiding en door samen te werken en goed te luisteren leert de student hoe je onderzoek doet.
Studenten leren onderzoeken door onderzoekend te leren. Dit houdt in dat ze onderzoeksvaardigheden opdoen, door nieuwsgierig te zijn en door ze te leren de juiste vragen te stellen. Dat kan onder meer door ze methoden aan te reiken om te leren deze vragen (systematisch) te stellen en zelf te beantwoorden. Dat geldt zowel voor hbo-studenten, die praktijkvragen leren beantwoorden als op de universiteit, waar kennisvragen centraal staan.
De vraag is in welk kwadrant onderzoekend leren thuishoort. Dat is afhankelijk van de context waarin het leren en het onderzoek plaatsvindt: het kan zijn dat een student zelf onderzoeksvragen ontwikkelt, of dat er een vraag bij de opleiding of het instituut ligt, en het beantwoorden ervan kan met bestaande kennis opleveren, maar er wordt ook nieuwe kennis ontwikkeld, de student kan zelf aan de slag gaan, of samenwerken met andere onderzoekers.
Het werkt het beste als studenten reactief starten en leren onderzoek te doen door bestaande kennis te gebruiken. Informatie-responsief dus. Gaandeweg ontstaat een patroon waarin studenten meer initiatief nemen en proactief met een onderwerp aan de slag gaan, en waarin naast het beantwoorden van praktijkvragen ook meer ruimte komt voor het bouwen aan kennis. Op het hbo als professional met een onderzoekende houding. Op de universiteit als onderzoeker.
Zo zie je maar weer: onderzoek moet je gewoon doen!
Meer lezen?
Healey, M. & Jenkins, A. (2009, June). Developing undergraduate research and inquiry. Verkregen op 29 maart 2021 via https://www.advance-he.ac.uk/knowledge-hub/developing-undergraduate-research-and-inquiry.