Communicatie van onderzoeksresultaten: de casus van de inkomensverschillen

Als docent onderzoeksvaardigheden zul je je studenten ook leren hoe zij hun onderzoeksresultaten moeten presenteren. Immers, de aard en de toon van de boodschap kunnen bepalend zijn voor de discussie. Afgelopen tijd bleek weer eens hoe de maatschappelijke discussie werd gestuurd door de wijze waarop resultaten van een onderzoek naar inkomensongelijkheid werden gepubliceerd.

Zo kopten alle kranten in oktober dat in de afgelopen veertig jaren de inkomensongelijkheid in Nederland is afgenomen. Het CBS onderzocht dit samen met de universiteit Leiden aan de hand van een groot aantal (bestaande) databestanden. Secundaire analyse dus. Er bestond onder wetenschappers al langer onvrede met de analyse van inkomensverschillen, omdat door allerlei oorzaken de gegevens van verschillende jaren moeilijk met elkaar te vergelijken waren, bijvoorbeeld door invoering van de Euro. In 2021 heeft de universiteit Leiden een nieuwe analysemethode ontwikkeld zodat een betrouwbaar beeld geschetst kon worden van de inkomensontwikkeling in de afgelopen veertig jaar. Dit resulteerde in een lijvig rapport (Caminada, Jongen, Bos, Van de Brakel & Otten, 2021), een aantal krantenartikelen en items bij de nieuwsmedia.

Het belangrijkste resultaat dat de media noemden is de constatering dat de inkomensongelijkheid in de afgelopen jaren is afgenomen. Althans, de koopkracht van ‘de Nederlanders’ is met 58% gestegen en de inkomens-verschillen zijn niet toegenomen. Dit lijkt goed nieuws, maar dit is slechts één van de resultaten uit het rapport. Een uitkomst die bijvoorbeeld nauwelijks werd uitgelicht is het feit dat de koopkracht van vrouwen laag blijft in vergelijking met mannen.

Ook Nieuwsuur presenteerde een item over het onderzoek en vroeg een aantal mensen op straat hoe zij de inkomensverschillen zien. Volgens deze mensen is echter wel degelijk sprake is van inkomensongelijkheid. De meesten reageerden verbaasd op het resultaat van het CBS en de universiteit Leiden. Hoe komt het toch dat mensen ervaren dat er wel degelijk nog steeds verschillen zijn? Waarschijnlijk hebben de meeste mensen een ander beeld hebben van ‘inkomensverschillen’. Ze denken vaak meer in termen van ‘bezit’ en in ‘vermogen’. Dat leidt tot verwarring. En ja, de vermogensongelijkheid die is wel toegenomen: de rijkste 10% is rijker geworden en de verschillen zijn alleen maar gegroeid (Schimmelpenninck, 2021).

Verder zie je dat wanneer de koopkracht stijgt dit vaak leidt tot relatieve deprivatie: dat houdt in dat men sneller ontevreden is als men iets niet kan kopen, bijvoorbeeld omdat niet alleen de inkomens, maar ook de prijzen van artikelen stijgen. Daarbij komt dat mensen hun bezit en hun wensen met het bezit van anderen vergelijken. En dat geeft vaak geen realistisch, maar een heel subjectief beeld.

Maar goed, terug naar het de ‘boodschap’ die in publicaties zit. De publicatie van het CBS en de universiteit Leiden (Caminada et al., 2021) kwam op een moment dat men wel ‘goed nieuws’ kon gebruiken: de formatie zat in een impasse, het aantal COVID besmettingen liep op, de energieprijzen gingen door het dak. Zo kan een publicatie met een enkel positief onderzoeksresultaat worden ingezet om het discours, zeg maar de maatschappelijke discussie te sturen. Laten we echter niet vergeten dat achter dit enkele resultaat een veel genuanceerder rapport ligt, en dat de ‘mens in de straat’ er wellicht heel anders over denkt.

Ga je met je studenten onderzoek doen? Dit is een mooi voorbeeld van hoe onderzoeksresultaat selectief wordt ingezet om de maatschappelijke discussie te sturen. Of toch niet zo mooi?


Bronnen

Caminada, K., Jongen, E., Bos, W., Van den Brakel, M. & Otten, F. (2021). Inkomen verdeeld, trends 1977-2019. Leiden, Den Haag: Universiteit Leiden/CBS.

Schimmelpenninck, S. (2021, 17 oktober). Nederland is steeds minder productief en gelijk, en steeds meer verwend en ongelijk. de Volkskrant.