Onderzoekslogboek als tool bij reflectie

Steeds vaker leggen opleidingen de nadruk op reflectie. De student (maar ook de onderzoeker) moet alle gemaakte keuzes kunnen verantwoorden, maar het is niet raadzaam om dat enkel achteraf te doen. Daarom adviseer ik om regelmatig tijdens het onderzoek pas op de plaats maken om naar het onderzoeksproces te kijken. Dat wil zeggen dat je even wacht in het onderzoek, kijkt waar je bent in het proces en hoe je verder kunt. Deze momenten kun je dan gebruiken om te reflecteren, om terug te kijken: zit ik nog wel op de juiste route? Probeer ik nog steeds de hoofdvraag te beantwoorden? Gebruik ik de juiste methode van dataverzameling? Sluit het ontwerp aan op de vragen die gesteld worden?

Uit onderzoek is duidelijk dat het reflecteren op je eigen proces lastig is (Nadin & Cassell, 2006). Onderzoekers zijn geneigd om (te) positief te oordelen en je eigen fouten te negeren. Door reflectie in te bouwen zorg je ervoor dat je op het juiste onderzoekspad blijft en dat je onderzoek geloofwaardig en betrouwbaar is. Een goed hulpmiddel daarbij kan het bijhouden van een onderzoekslogboek zijn (Verhoeven, 2019). Zo’n logboek kan vele vormen aannemen. Zo kan het een A5-schriftje zijn waarin je alles opschrijft, maar ook een Excel bestand met tabbladen, een Word bestand met hoofdstukken of een app op je tablet of telefoon.

Neem bijvoorbeeld een kwalitatieve studie naar ervaringen van niet-westerse medewerkers met de diversiteit in hun organisatie. Deze studie bevat een aantal focusgroepen, waarbij je in gesprek gaat met de deelnemers. Je neemt deze gesprekken op en analyseert ze thematisch. Tijdens je onderzoek bouw je een aantal reflectiemomenten in (Braun & Clarke, 2022), zowel op de methode als persoonlijk:

Reflectie op de focusgroep: hoe verliep het gesprek, heb je antwoord op je vragen gekregen, zit je nog op het juiste spoor, hebben de deelnemers hun ervaringen met diversiteit gedeeld?
Reflectie op je eigen rol als onderzoeker: ben je voldoende kritisch en onafhankelijk, in welke mate heeft - wat je tijdens de focusgroepen hebt gehoord – je mening over diversiteit beïnvloed? Wat kun je doen om de juiste afstand te bewaren?
Reflectie op het codeerwerk: levert het coderen waardevolle informatie op, heb je het coderen nog voldoende in de vingers (of moet je de instructie nog eens doornemen), zijn er interessante diversiteitsthema’s in de codes te ontdekken.
Reflectie op het schrijfwerk: heb je voldoende informatie/ resultaten om een goede conclusie te schrijven, is je conclusie een betrouwbaar antwoord op je hoofdvraag, wat zijn je leermomenten, waar wil je nog dieper op ingaan?

Door te reflecteren leer je fouten te (h)erkennen en ermee om te gaan. Een goede reflectie zorgt voor een efficiënt(er) verloop van je onderzoek en het stelt je in staat om beter antwoord te geven op de hoofdvraag.

Er is geen gouden standaard voor het bijhouden van een onderzoekslogboek, maar het helpt je bij de reflectie op je onderzoeksproces, welk format je daarvoor ook kiest. Ik raad opleidingen dan ook echt aan om het bijhouden van zo’n logboek als verplichte reflectie op het afstudeerproject in te zetten.

Meer lezen?

Braun, V. & Clarke, V. (2022). Thematic Analysis. A practical guide. Sage.

Nadin, S., & Cassell, C. (2006). The use of a research diary as a tool for reflexive practice: some reflections from management research. Qualitative Research in Accounting & Management. DOI: 10.1108/11766090610705407

Verhoeven, N. (2019). Thematische Analyse. Patronen vinden bij kwalitatief onderzoek. Boom Uitgevers.

Op zoek naar zogeheten ‘journaling apps’? Hier vind je een paar tips: https://zapier.com/blog/best-journaling-apps/ .