Grafieken in de media

Het is medio juli 2022. Als je mij zou vragen om deze periode met één woord te beschrijven, dan zou ik dat met ‘stijging’. Dat lijkt me het thema van deze tijd. De prijzen stijgen, de temperaturen stijgen, de stress bij boeren en overheid stijgt, het aantal coronabesmettingen stijgt en ook de hypotheekrente. De media smullen van zulke ontwikkelingen: alweer een doomscenario om te presenteren. Om hun nieuws kracht bij te zetten gebruiken zij vaak statistiek; dat gebeurt echter niet altijd op de juiste manier.

Tijdens mijn lessen gebruik ik graag recente voorbeelden om statistiek zo toegankelijk mogelijk te maken, zoals de informatie die is te vinden op www.peilingpraktijken.nl. Op zijn website laat Jelke Bethlehem zien waar fouten gemaakt worden met statistiek en hoe je statistiek wel goed in zou moeten zetten. Al zijn voorbeelden zijn actueel. Zo legt Bethlehem uit hoe het komt dat de prognoses tijdens de Franse verkiezingen in 2022 afweken van de uitslag, hoe je grafieken over de stikstofplannen moet interpreteren en vertelt hij over de aantallen ziekenhuisbedden die door coronapatiënten worden bezet.

Hypotheekrente

Zo geeft Peilingpraktijken.nl informatie over de vermeende sterke stijging van de hypotheekrente. Bethlehem laat zien dat het allemaal wel meevalt. In de weergave van de hypotheekrentestijging worden namelijk fouten gemaakt. Klassiek zijn de fouten van de presentatie van de grafiek in figuur 1a: er staan geen titels bij en de verticale as begint niet op ‘nul’ zodat een sterke daling het doet lijken dat het rentepercentage bijna naar dit nulpunt zakt. Daarna lijkt de stijging ook weer erg scherp, zoals je in 1a kunt zien. Die ‘flinke stijging’ valt dus wel mee. In werkelijkheid is de rente gestegen met 1,43 procentpunt vanaf 2021, en (slechts) met 0,30 procentpunt vanaf 2017. Figuur 1b geeft een veel eerlijker beeld.  

 Figuren 1 a en 1 b: Ontwikkelingen hypotheekrente

Stiktof

Het tweede voorbeeld gaat over de stikstofproblematiek. Bethlehem laat zien dat grafieken over dit onderwerp lastig te interpreteren zijn. Op 22 juni bespreekt hij een grafiek die in het programma Eenvandaag is getoond: een gestapelde diagram. Het valt direct op dat de categorieën niet zijn geordend, wat de leesbaarheid bemoeilijkt. Verder zijn alle staven van gelijke dikte, waardoor het lijkt of alle partijen in het diagram even groot zijn. Dat is natuurlijk niet zo. Figuur 2a geeft de oorspronkelijke presentatie en 2b het betere alternatief.

Figuren 2 a en 2 b: Steun voor stikstofproblemen naar politieke voorkeur

Een cirkeldiagram in het programma van Eenvandaag van 4 juli 2022 is erg onduidelijk (figuur 3a), omdat er te veel categorieën in zitten. Een cirkeldiagram moet je eigenlijk alleen gebruiken voor gegevens met een beperkt aantal categorieën (Verhoeven, 2022, p. 246). Bethlehem presenteert een duidelijker staafdiagram (zie figuur 3b). Misschien had hij ook meteen de titel aan moeten passen. Niet iedereen zal namelijk weten ‘stikstofdepositie’ betekent: ‘de neerslag van minerale stoffen’. Naast duidelijke statistiek is dus ook heldere en herkenbare taal vereist.

Figuren 3a en 3b: Stikstofdepositie per bron

Meer lezen?

Bethlehem, J. (2022, 23 april). De hypotheekrente stijgt niet zo snel als deze  grafiek suggereert. Verkregen op 15 juli 2022 via https://peilingpraktijken.nl/weblog/2022/04/de-hypotheekrente-stijgt-niet-zo-snel-als-deze-grafiek-suggereert/.   

Bethlehem, J. (2022, 27 juni). Meer inzicht met een mozaïekplot? Verkregen op 15 juli 2022 via https://peilingpraktijken.nl/weblog/2022/06/meer-inzicht-met-een-mozaiekplot/.

Bethlehem, J. (2022, 5 juli). Een slecht cirkeldiagram over de stikstofproblemen. Verkregen op 15juli 2022 via https://peilingpraktijken.nl/weblog/2022/07/een-slecht-cirkeldiagram-over-de-stikstofproblemen/.

Verhoeven, N. (2022). Wat is Onderzoek? (7e herziene druk). Amsterdam: Boom Uitgevers.