Naast de drukke onderzoekspraktijk, het verzorgen van onderzoeksonderwijs en het schrijven daarover moet ik natuurlijk ook ontspannen. Dat doe ik door veel te sporten en door te tekenen: tijdens onze fietsreizen maak ik foto’s van architectuur die ik later verwerk in realistische tekeningen. Erg zen, want je denkt tijdens het tekenen nergens anders aan, en het geeft veel voldoening.
Wist je dat tekeningen ook als methode van onderzoek ingezet kunnen worden? Natuurlijk is de inzet van tekenen afhankelijk van de hoofdvraag van je onderzoek. Zo kun je bijvoorbeeld ervaringen onderzoeken van mensen met een posttraumatische stress stoornis. Praten en/of schrijven kan een belemmering zijn, maar met behulp van simpele tekeningen of symbolen komen hun ervaringen tot leven.
Grofweg kun je op drie momenten in je onderzoek gebruikmaken van tekeningen:
- Tijdens het ontwerp of het maken van het conceptueel model kun je tekeningen gebruiken om je eerste ideeën en suggesties vorm te geven. Dat gebeurt meestal in de vorm van ‘brown paper sessies’ (Verhoeven, 2022) of door het maken van mindmaps. Deze visuele werkvorm gebruik je als onderzoeker.
- Tijdens de dataverzameling bij kwalitatief onderzoek kun je ook gebruik maken van tekentechnieken. Je kunt de deelnemers aan het onderzoek zelf laten tekenen. Zo kun je in een groepsgesprek mensen hun ideeën laten tekenen, met gebruik van flapovers of whiteboards, maar ook kun je deelnemers vragen hun ervaringen met bepaalde symbolen individueel op een A4 te zetten. Door te tekenen komt het onderwerp tot leven. Natuurlijk gaat het niet om hoe ‘mooi’ een tekening is. De inhoud staat voorop. Zo krijg je ‘rijke plaatjes’ die veel informatie bevatten. Tekenen als methode kan bijvoorbeeld worden ingezet bij een-op-een interviews over gevoelige onderwerpen, waar mensen zonder woorden hun ervaringen kunnen delen. Zo kunnen ze hun ervaringen in beelden weergeven, wanneer ze deze niet onder woorden kunnen brengen. Ook als je mensen interviewt kun je als onderzoeker tekeningen voorleggen aan de deelnemers. Je gebruikt dan een tekening om mensen te laten associëren met de beelden die ze zien. Je kunt bijvoorbeeld de geïnterviewden laten reageren op getekende plaatjes, maar je kunt ook eigengemaakte tekeningen laten zien, bijvoorbeeld waar je zelf een rol in speelt. Zo blijf je dicht bij het onderwerp, komt het tot leven en zullen mensen wellicht meer geneigd zijn om je hun ervaringen te vertellen of je vragen te beantwoorden. Voor een goede uitleg verwijs ik je naar de toolkit van de hogeschool van Amsterdam (zie bron onder dit blog).
- Tijdens de evaluatie en rapportage kun je de resultaten in tekeningen samenvatten. Dat is een hele creatieve manier om resultaten te visualiseren. In sommige dashboards zie je al dat tekeningen en getekende symbolen worden gebruikt, zoals dit dashboard van Altrecht regionaal:
[Bron: Altrecht, 2022] Soms wordt een tekenbureau ingehuurd om resultaten mooi te visualiseren, maar ik kan me voorstellen dat je het ook zelf kunt (leren).
Nog interessanter wordt het, wanneer je als onderzoeker de resultaten van je onderzoek aan de opdrachtgever presenteert. Dan kun je ervoor kiezen om een aantal resultaten ter plekke vorm te geven door visueel te tekenen. Het gaat dan om simpele symbolen die de resultaten kracht bijzetten. Geloof me, door visueel te werken wordt je presentatie een stuk interessanter, je houdt de aandacht van je publiek vast en mensen zullen zich jouw presentatie langer blijven herinneren.
Voor adviseurs, coaches en ook voor onderzoekers zijn vele cursussen beschikbaar waar je kunt leren om visueel te werken. Je hoeft daarvoor niet echt goed te kunnen tekenen, maar je moet wel leren welke symbolen je voor bepaalde boodschappen kunt gebruiken. Wil je alvast zelf aan de slag, dan vind je hieronder een aantal suggesties. Veel succes!
Leestips en bronnen
Altrecht (2022, 14 januari). Altrecht Regionaal. Verkregen via https://www.altrecht.nl/nieuws/altrecht-regionaal/.
Brand, W. (2020). Visueel werken. BIS publishers.
Emerce (2021). Visualisatie-tools: ondersteuning voor hybride samenwerken. Verkregen via https://www.emerce.nl/achtergrond/visualisatie-tools-ondersteuning-voor-hybride-samenwerken.
Hogeschool van Amsterdam (n.d). Toolbox onderzoek. #8tekenen. Verkregen via https://toolboxonderzoek.nl/werkvorm/tekenen/.
Hubner, F. (2020). Tekenen als onderzoeksmethode: diverse perspectieven. Forum+. Verkregen via https://www.forum-online.be/nummers/lente-2019/editoriaal.
Komtotdekern (2017). 5 Tips om visueel te werken. Verkregen via https://www.komtotdekern.com/2017/07/09/vijf-tips/.
Koopman, S. & Matser, C. (2019). Het betekenboek. Boekengilde B.V.
Verhoeven, N. (2022). Wat is Onderzoek? Boom Uitgevers.