Onderzoeksfasen kunstmatige intelligentie: tips voor het inzetten van AI

De ontwikkelingen rondom AI gaan razendsnel.  Ga je onderzoek uitvoeren of ben je er al mee bezig en wil je AI inzetten? Houd deze ontwikkelingen dan scherp in de gaten. Voor iedere fase van onderzoek kun je ter ondersteuning specialistische tools kiezen.

In dit blog geef ik je tips voor het inzetten van AI- en andere tools bij de onderzoeksfasen. Het lijstje is niet uitputtend, maar het vormt een eerste aanzet voor het gebruik van AI tijdens je onderzoek. Alle hier genoemde tools hebben een gratis versie.

Fase I Ontwerpen

Tijdens fase I ga je onderzoek ontwerpen, nadenken over begrippen, een hoofdvraag formuleren en een methode opzetten. In principe doe je dat als onderzoeker zelf, of met je team. Om te brainstormen over het ontwerp zijn vele tools beschikbaar, met en zonder gebruik van GenAI. Ik noem Coggle om zelf mee aan de slag te gaan en Claude als je werkt met AI. Deze tool kun je inzetten om mindmaps te maken als je met het ontwerpproces bezig bent.   

Voor ondersteuning bij het ontwikkelen van hoofd- en deelvragen gebruik ik vaak Phind of ChatGPT, maar dan de plusversie. Die is wat beter betrouwbaar als het gaat om het vermelden van bronnen. Voor het beantwoorden van vragen over de onderzoeksopzet is Consensus een goede AI-tool.

Voor je literatuuronderzoek tijdens het ontwerp kun je Connectedpapers gebruiken, ASReview of Elicit. Elke tool heeft zijn eigen specialiteit, van het zoeken naar verbanden tussen publicaties tot het thematisch samenvatten ervan.

Fase 2 Dataverzameling

De vragenlijst of interviewlijst maak je natuurlijk zelf, maar voor het checken van de operationalisatie kun je verschillende conversational tools gebruiken. Dat zijn AI-tools waarmee je kunt chatten, vraag en antwoord dus. Dat kan in ChatGPT (de plusversie), maar ook in Concensus of Phind. Ben je op zoek naar hulp bij de uitvoering van je dataverzameling, bijvoorbeeld interviews? Dan kan ChatGPT (of Copilot) worden ingezet voor het maken van interviewschema’s of het bijhouden van de agenda.

Fase 3 Analyse

Tijdens de analyse ben je als onderzoeker eindverantwoordelijk voor het resultaat. Diverse tools kunnen je helpen bij de analyse. Bij kwantitatieve analyse gebruik je SPSS, R of Excel, maar er zijn ook GenAI-tools (Julius of Claude) waarmee je statistische toetsen of simpele figuren kunt maken. Ze werken, net als Phind en ChatGPT, op basis van Python, maar hun uitkomsten zijn heel betrouwbaar. Let wel op dat je databestanden geen privacygevoelige informatie bevatten als je ze uploadt in deze tools. Voor kwalitatieve analyse gebruiken veel mensen ATLASti of Nvivo. Beide programma’s kunnen ook GenAI inzetten, en hebben een webversie.

Fase 4 Evalueren en adviseren

Tijdens de evaluatie vindt het grootste deel van het schrijf- en presentatiewerk plaats. Zelf gebruik ik schrijftools zoals LanguageTool of Grammarly. Ik gebruik ze naast de ‘gewone’ spelling- en grammaticachecks in Word, omdat ze ook kunnen helpen bij het herschrijven van teksten in een bepaalde stijl, of suggesties geven voor een andere opbouw van de tekst. Voor figuren en plaatjes adviseer ik ChatGPT (de plusversie), Ideogram of Claude. Maar er zijn zo veel tools beschikbaar dat iedere opsomming hier mank gaat.

Open benadering

De hier genoemde tools maken niet allemaal gebruik van AI. En dat is precies de bedoeling. Immers, jij bent als onderzoeker verantwoordelijk voor je eigen onderzoekskeuzes. Als onderzoeker ben je onderdeel van het proces van onderzoek. Voor kwalitatief onderzoek geldt dat in hoge mate, maar ik pleit ervoor dat dit in kwantitatief onderzoek ook geldt. Zeker als je AI gaat inzetten.

Je kunt er natuurlijk voor kiezen om de uitkomsten klakkeloos over te nemen. Dan is je inbreng alleen belangrijk tijdens het opstellen van de prompt: is die goed, dan is het antwoord waarschijnlijk volgens je verwachting. Echter, de vraag is of het betrouwbaar is. Probeer het maar eens: iedere keer als je in de tool een prompt zet komt er weer een net iets ander antwoord. Verder is het de vraag of dit valide is, zuiver dus. Immers, je maakt zelf geen keuzes laat het systeem beslissen.

Mijn pleidooi is om – op basis van wat we nu weten – AI in te zetten als steuntje in de rug, om ideeën op te doen, verwachtingen te onderbouwen, schrijfwerk te checken en om je te helpen je eigen analyse vorm te geven. Met de resultaten ga je zelf aan de slag, maak je keuzes en rapporteer je over de resultaten. Omdat je als onafhankelijk onderzoeker verantwoordelijk bent voor het proces en het resultaat en je eigen denkwerk doet. Het resultaat wordt beïnvloed door de keuzes die je maakt tijdens het proces. Dat moet je zelf monitoren; daarvoor zet je geen AI in.